📦 EDI Nedir? İş Süreçlerinde Elektronik Veri Değişimi
EDI (Electronic Data Interchange), Türkçesiyle Elektronik Veri Değişimi, işletmeler arasında yapılandırılmış elektronik belgelerin otomatik olarak gönderilip alınmasını sağlayan bir teknolojidir. Kağıt, e-posta veya manuel girişe ihtiyaç duymadan, makineler arası doğrudan iletişim sağlar.
Bu sistem sayesinde siparişler, fatura bildirimleri, sevkiyat planları ve ödeme onayları gibi işlemler hızlı, güvenli ve hatasız bir şekilde gerçekleştirilir.
⚙️ EDI Nasıl Çalışır?
EDI, iki veya daha fazla iş ortağı arasında şu şekilde çalışır:- Veri Kaynağı: ERP, muhasebe veya sipariş yönetim sisteminde belge oluşturulur (örneğin bir sipariş).
- Çevirim (Mapping/Translation): Belge, şirket içi formatlardan EDI standardına (örneğin EDIFACT, ANSI X12, VDA, XML vb.) dönüştürülür.
- İletim: Belge, EDI ağları veya protokolleri (AS2, FTP, SFTP, VAN) aracılığıyla karşı tarafa gönderilir.
- Alım ve İşleme: Alıcı taraf, EDI mesajını alır, kendi sistemine uygun şekilde içeri aktarır ve otomatik işlem başlatır.
📊 Basit Bir EDI İşlem Akışı
Tedarikçi → Alıcı
---------- ----------
[EDI 850] Sipariş → Sipariş Onayı [EDI 855]
[EDI 810] Fatura → Ödeme Onayı [EDI 820]
Gerçek Hayattan Basit Senaryo:
Senaryo:
- Perakendeci, tedarikçiden 100 adet ürün siparişi verir.
- Sipariş [EDI 850] olarak gönderilir.
- Tedarikçi, siparişi onaylar ve gönderim planını iletir [EDI 855].
- Teslimat gerçekleştiğinde, fatura iletilir [EDI 810].
- Alıcı, ödemeyi onaylar ve elektronik ödeme bildirimi gönderir [EDI 820].
Kazanım:
- Bu süreç, manuel belge girişiyle 2–3 gün sürecekken, EDI ile dakikalar içinde tamamlanır.
- Hata oranı minimuma iner.
- Süreç geriye dönük takip ve raporlama açısından dijital izler bırakır.
🏭 EDI Nerelerde Kullanılır?
🔧 Otomotiv:
OEM’ler ve yan sanayi üreticileri arasında JIT (Just-In-Time) planlama, VDA standartlarıyla yapılır.Belgeler: VDA 4905 (Teslimat Planı), VDA 4913 (Teslimat Bildirimi)
🩺 Sağlık Sektörü:
Hastaneler, eczaneler ve sigorta şirketleri arasında fatura ve hasta bilgileri paylaşımı.Belgeler: HL7, EDI 837 (Tıbbi Fatura)
🛒 Perakende:
Market zincirleri ile tedarikçiler arasında otomatik sipariş, sevkiyat ve stok yönetimi yapılır.Belgeler: EDI 850 (Sipariş), EDI 856 (İrsaliye), EDI 810 (Fatura)
🛫 Lojistik:
Nakliyecilerle yükleyiciler arasında yük bildirimi, konteyner rezervasyonu ve gümrük belgeleri aktarılır.Belgeler: EDI 940 (Gönderi Talebi), EDI 214 (Taşıma Durum Bildirimi)
🧱 EDI’nin Yapı Taşları
| Bileşen | Açıklama |
|---|---|
| EDI Standardı | Verinin yapısını belirler. Örn: EDIFACT, X12, VDA, TRADACOMS |
| Mapping (Eşleme) | Kaynak sistem ile EDI formatı arasında veri dönüşümü sağlar |
| İletim Protokolü | AS2, SFTP, FTP, OFTP gibi protokollerle veri transferi yapılır |
| VAN Servisi | EDI mesajlarını üçüncü taraf ağlar üzerinden yönlendiren hizmetler |
| Middleware / EDI Gateway | ERP entegrasyonu için kullanılan yazılım katmanı |
✅ EDI'nin Avantajları
| Avantaj | Açıklama |
|---|---|
| ⏱ Zaman Kazancı | Otomatik gönderim, manuel süreçlere göre 10 kata kadar hızlı |
| 🎯 Hata Oranının Düşmesi | Elle veri girişi kaynaklı hatalar ortadan kalkar |
| 💰 Maliyet Azaltımı | Kağıt, posta, insan kaynağı maliyeti azalır |
| 🔒 Veri Güvenliği | Şifreli protokollerle güvenli iletişim sağlanır |
| 🔄 Süreç Otomasyonu | ERP, WMS, CRM gibi sistemlerle doğrudan entegre çalışır |
⚠️ EDI Uygularken Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Standart Seçimi: İş ortaklarınızla hangi formatta anlaşacağınızı baştan belirleyin. (EDIFACT mı, X12 mı, VDA mı?)
- Veri Kalitesi: EDI’ye giren veriler hatalıysa, çıktı da hatalı olur. ERP verileri temiz tutulmalı.
- Süreç Takibi: EDI mesajlarının durumu izlenebilir olmalı (örneğin “sipariş gönderildi ama onay alınmadı” gibi durumlar).
- Partner Mapping'leri: Her ticari partnerin EDI formatı ufak farklar gösterebilir. Harita (mapping) ayrı yapılmalıdır.
Son düzenleme: